Na de Eerste Wereldoorlog lopen de gemoederen tussen Nederland en België hoog op. Waterstaatsingenieur Anton Mussert, die in 1931 leider van de NSB zou worden speelt hierin de hoofdrol. De onenigheid tussen Nederland en België voert terug naar de opstand van België tegen koning Willem I in 1830.
Opstand van België
De onenigheid tussen de buurlanden voert terug naar de Opstand van België in 1830. De Belgische Opstand is de gewapende opstand tegen koning Willem I van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Deze opstand leidde tot de onafhankelijkheid van België in 1839. Hiermee kwam een einde aan het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Een blokkade van de riviermonding bij de Schelde was een van de eerste reacties van koning Willem I geweest op de Belgische opstand.
Claims
Bijna 100 jaar later zou de Schelde voor nieuwe spanningen zorgen. Na de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) achtte het zwaar getroffen België de tijd rijp voor fikse territoriale eisen. Bij de vredesbesprekingen in 1919 heeft België bij de grote mogendheden verzocht Nederland tot concessies te dwingen. Naast Limburg wilde het land Zeeuws-Vlaanderen annexeren en het eiste fatsoenlijke verbindingen met de Noordzee via de Schelde. De Belgen probeerde zijn claims te onderbouwen door te bewijzen dat Nederland het niet zo nauw had genomen met de neutraliteit en in feite de Duitsers van dienst was geweest tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Een ramp voor Nederland
Op 3 april 1925 ondertekenden de Nederlandse en Belgische ministers het ontwerpverdrag, dat voorzag in betere scheepvaartverbindingen voor Antwerpen over Nederlands grondgebied. De kosten van aanleg en onderhoud zouden voor Nederlandse rekening komen. De positie van Rotterdam als wereldhaven werd ernstig bedreigd door de begunstiging van Antwerpen. Een ramp voor Nederland. Velen in Nederland vonden dat de regering veel te toegeeflijk was geweest: belangen van de Zeeuwse polders en van de Rotterdamse haven waren in hun ogen verkwanseld.
Nationaal Comité van Actie
Bij de tegenstanders hoorde de waterstaatsingenieur Anton Mussert. Hij vermoedde achter het verdrag en de Belgische eisen Frans imperialisme. Hij stond als secretaris aan de basis van een Nationaal Comité van Actie, dat met bijeenkomsten, protestmanifestaties, brieven en brochures de druk op het parlement opvoerde. Dankzij de inzet van Mussert wordt – twee jaar later – op 24 maart 1927 het verdrag met zevenendertig tegen zeventien stemmen verworpen. Als gevolg hiervan trad de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken af.
Nationaal Socialistische Beweging
Hernieuwde pogingen in 1929 om het verdrag er alsnog door te krijgen, maakte van Mussert definitief een politicus. In 1931 richtte hij samen met Cornelis van Geelkerken de Nationaal Socialistische Beweging (NSB) op. Mussert werd de leider van deze partij. Het aantal leden van de partij groeide snel in korte tijd, onder andere omdat de partij een uitweg beloofde uit de economische crisis van de jaren 30.

Tweede Wereldoorlog
Toen de Tweede Wereldoorlog in 1940 uitbrak, ging de NSB samenwerken met de Duitse bezetter. Maar echte macht kreeg de partij niet. Sommige NSB’ers vochten mee in de oorlog, maakten propaganda of spoorden Joden op. Maar er waren ook veel NSB’ers die alleen lid waren. Na de oorlog werden veel NSB’ers vastgezet in kampen, waar de omstandigheden slecht waren. Een deel kreeg een gevangenisstraf of zelfs de doodstraf voor hun daden tijdens de oorlog, onder wie NSB-leider Mussert.
Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging
Na de oorlog werd er binnen de bijzondere rechtspleging onderzoek gedaan naar collaboratie. Er zijn ±425.000 personen onderzocht, waaronder veel NSB’ers. Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) werd op 1 januari 2025 volledig openbaar. Vanaf die datum kan iedereen zelfstandig onderzoek doen in dit archief.
Bronnen en leestips
Maatstaf (Magazine)
Trouw (Krant)
Oorlog voor de Rechter (Website)